Search Results

[ORIGINALLY PRINTED IN SUIDERNUUS, 25 FEBRUARY 2022] We are comfortable to admit when we were wrong – especially if our error indicates, perhaps, too pessimistic a stance on our part. In the edition of 4 February our lead story was about the vernacular-style houses at Napier that are falling into neglect. Based on the fact that the houses enjoy protection under the law, our accompanying editors’ letter lamented the lack of formal protection for old trees. Napier-based Okko de Jaemer wrote to tell us that trees older than 60 years may not be chopped down without permission from Heritage Western Cape, the provincial heritage resources authority that resorts under the Western Cape government’s department of cultural affairs and sport. (See full letter on p. 10) We were wrong. Sorry. And hurray. What’s more, our attention was drawn to the tree management policy drawn up by the Cape Agulhas Municipality (CAM) last year, dated 30 June. It is an elegant document that states its policy orientation unabashedly: “to promote greening and tree planting in the CAM through sound management [practice]”. The document speaks about the benefits of trees, their beautifying effect, and proposes programmes to raise awareness and promote tree planting. It even contains an annex with a list of trees suitable for planting in the Overberg region. While the tree management policy is only intended for the management of trees on public land, it is so sophisticated, so adroit, if CAM wanted to, the document could be held up as a benchmark to guide the community and private landowners in ways to look after old trees. In an ideal world, one could have hoped that in the spirit of conservation that undergirds the document, private residents might be encouraged to discuss their tree issues with CAM before simply chopping one down. Thereby alternative options, such as the pruning of roots – so-called 'root control systems’ proposed under paragraph 6.2.8 – could be explored before an old tree with a girth, say, the size of a man's, is summarily chopped down. Ironically, the policy is really hard to come by. It was a struggle for us to get our hands on a copy. So, what could have been a major coup for CAM, by setting a benchmark for its community and – possibly – even a standard for other municipalities for the conservation of trees, now feels like a damp squib. However, the problem lies not with the municipality and its tree policy. The problem lies with a community that simply does not seem to care for green and shaded spaces in their towns. A long-standing resident bemoaned the general lack of respect for trees as living things. De Jaemer writes in his letter that respect for one’s environment and heritage attests to an underlying cohesion in a community or society. His observation is prescient. What he is really saying is that shared values bring people together. And he is not alone in this kind of thinking. The British historian Arnold Toynbee in his Study of History comprehensively explored the rise and fall of civilizations. Toynbee remarked that civilizations on the rise have a common purpose. Societies on the rise, he found, are literally united by a central, unifying principle across all organizational spheres of life – political, religious, legal, creative and so forth. In other words, as De Jaemer would say, there is social cohesion. On the other hand, Toynbee found that civilizations in decline tend to fall into compartmentalisation. There is no social glue that holds them together and they fragment, disintegrate and disappear. The tree example of our letter shows something like this disintegration: people doing what they want, without regard for rules and guidelines, good policies written but hidden away. It is a kind of ‘any goes’ attitude. Nobody cares. We know this is not only true about conservation and heritage issues in the Overberg. This is a common problem across our national landscape. Even across the world today. We simply lack overarching, common values to bind us together. So, perhaps we celebrated the fact that we were wrong about the protection available for old trees too soon after all. Plug the champagne corks again. Best wishes, The editors

[ORIGINALLY PRINTED IN SUIDERNUUS, 25 FEBRUARY 2022] The impact of the massive fire on the mountain at Napier the week before last was mixed, and even had some benefits, depending on one’s perspective. Mathabo le Roux spoke to Stephen Smuts, chairman of the Napier Conservancy, about mopping up after the fire at Napier. The fire outside Napier devastated some 4 600ha of mountain area. While some lamented the loss of fynbos to the fire, others welcomed some of its positive aspects, one being exactly the beneficial effect on fynbos. “Fire is part and parcel of the ecology of fynbos so it needs a burn in cycles of on average between 10 to 15 years. If the interval between fires is longer, a certain species may wither and die off as they get too old,” Stephen Smuts, chairman of the Napier Conservancy and the Southern Overberg branch of the Botanical Society tells Suidernuus. In the past, fynbos was set alight naturally, mostly by lightning. However, man plays an increasing role in setting veld alight, whether on purpose or by accident. Controlled fires, for instance, are a management tool where landowners burn identified areas of veld, both to renew old veld as well as to serve as firebreaks. The latter helps to manage future wildfires that rage out of control. Stephen Smuts, chairman of the Napier Conservancy. ‘In need of a burn’ “Some areas of fynbos on the mountain were 20 to 30 years old and were in desperate need of a burn,” says Smuts. Burning fynbos is rather a science. He explains: If the fire cycle is too short – say five to seven years – it can wipe out a species, because some protea species, for instance, are not mature enough to produce flowers. That in turn means they cannot produce seed so cannot build up their seed reserves. If the fire runs through the bush before the seeds are ready, no seeding can take place. Plants that mature earlier then become dominant and plants that take longer to mature can die out, thereby reducing the amazing species diversity of fynbos. Also the surrounds are affected. Sugarbirds and sunbirds rely on the nectar of mature flowering fynbos to survive. When such proteas do not recover, these birds are forced out of the area until the veld recovers, which could take years. Fynbos recovery is “fast and slow, and I am not contradicting myself,” says Smuts. He explains that certain species are only seen in the first year after a fire, for instance ground orchids. There is even a fire lily, Cyrthanthus ventricosus, that flowers within 10 days after a fire. Others, such as proteas, will take years to come to maturity and flower. Fire lily. Photo: Callan Cohen. (Used under the Creative Commons licence without suggestion that the photographer endorses this article. (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.en)) How aliens bedevil the soil But there is also a fine symbiosis between bacteria underground and the plants atop it. Fynbos grows in poor, arid soil, which is the reason for the rich variety of fynbos species. The bush takes little out of the soil itself, allowing for many species to flourish rather than a few to dominate. During burnoff, the plant debris from the fire becomes the fertilizer for the next cycle of bush that will grow there. When fire passes through fynbos it burns quickly and the fire moves on. Not so with alien species, such as pine and acacia, which burn much longer and more intensely, particularly when they have been felled but not removed, says Smuts. “The heat just goes deeper and deeper into the soil. All the bacteria and living life in the soil that supports fynbos, is destroyed. So even if you try to replant in the exact same spot with seeds that you have harvested elsewhere, it won't work, because the soil has to be supportive as well. You will see the scaring for a long, long time.” In parts of the mountain at Napier no alien clearing has been done for a long time. This accounts for the fierceness of the fire in parts. “There hasn't been stewardship of the mountain. The mountain has been allowed to become completely pine covered … on the Elim part of the mountain the fire raged like the Australian bush fires where the flames are up to 40 metres high, which you don't get with fynbos.” Manage it! The conservancy is now looking to workshop strategies to manage the problems that have arisen out of alien invasion itself, and not just how to react to future fires. The greatest problem is the cost of alien clearing, which is enormous with no immediate commercial benefit. “You do it for altruistic reasons,” says Smuts. And one of the longer-term downsides of the fire is that aliens such as Port Jackson, much like fynbos, have seeds that are stimulated to germinate by fire. This means that areas on the Napier Mountain previously under fynbos, may well now seed Port Jackson, postulates Smuts. This has massive clean-up implications post-fire. Some State support, disbursed by the Department of Agriculture, Land Reform and Rural Development’s Landcare programme, was channelled for alien clearing after the big fire of 2008. Early efforts were not very successful, but another round of clearing organised in 2018, yielded excellent results in several areas because proper targets were set, Smuts says. The problem of alien debris that stokes hotter fires holds potential, however. In the move away from fossil fuels to combat climate change alternative heat sources have become sought after. And where could that come from? Perhaps from cutting down and removing alien vegetation, suggests Smuts.

[OORSPRONLIK GEPLAAS IN SUIDERNUUS, 18 FEBRUARIE 2022] Foto’s van die enorme marlyn wat vroeër vandeesmaand in Struisbaai wal toe gebring is, het my laat dink aan ’n ander groot vis in ’n ander groot storie. Want kyk jy na daardie foto, weet jy: Party visse is – soos die waar[1]heid – ook soms vreemder as fiksie. Ek het natuurlik gedink aan Ernest Hemingway se The old man and the sea waarin die hoofkarakter diepsee toe gaan in ’n laaste desperate poging om ’n groot marlyn te vang. Een van die heel grotes. ’n Mens wil nie die boek bederf vir diegene wat dit nog nie gelees het nie, maar kortom: Die visserman vang die Groot Vis, maar dit kos hom byna sy boot en byna sy lewe. En die vis…? Nou, ja. Lees maar self as jy nog nie het nie. Die boekie is dun en lees lekker. ’n Buurvrou van my stuur verlede jaar vir my ’n webskakel na ’n ander verhaal wat Ernest Hemingway waarskynlik in die 1930’s geskryf het, maar wat in 2020 vir die eerste keer aanlyn gepubliseer is. Dié verhaal handel oor ’n man wat sy vakansie aan die Kubaanse kus deurgebring het op jag na marlyn. Die parallelle tussen die twee verhale is merkbaar. ‘Pursuit as Happiness’ word as ’n kortverhaal aangebied, maar jy kan jou maklik misgis dat dit ’n artikel is oor die skrywer se vakansie. Die hoof-karakter se naam is ook Ernest Hemingway en hy is ook ’n skrywer. ‘The big ones’ Mr. Josie – die man op wie se boot Ernest marlyn jag – moedig hom aan om na die eerste maand vir nóg ’n maand die boot te huur en te wag vir wanneer die “big ones” kom. “Carlos says they’ve got to come in this next month,” he said. Carlos was our Cuban mate and a great commercial marlin fisherman. “He says he never saw such a current and when they come they’ll be something like we never seen. He says they’ve got to come.” Mr. Josie stel voor dat Ernest gedurende die tweede maand die sosiale lewe ’n bietjie afskaal. “The social life is what wears you out, Cap. But I don’t mean none at all. Just take it on Saturday nights.” En dat Ernest soggens vroeg moet begin skryf “and you can get a day’s work done by eight o’clock. Carlos and I’ll have everything ready to go and you just step on board.” Mr. Josie meen die visse wat gaan kom, is “the kind that can run over a thousand pounds”. (Ek verstaan die een wat op Struisbaai gevang is, het die skaal by 700 pond getrek?) Kom ons spaar die storie vir die leser en keer terug na die waarheid wat soms vreemder is as fiksie. Is ‘Pursuit as Happiness’ fiksie of outobiografies? Dit is ongetwyfeld sterk outobiografies. En gegewe die outobiografiese aard van dié verhaal, en hoe dit ontvou, sou geen leser kwalik geneem kon word indien hulle sou aanneem dat The old man and the sea deur hierdie ervaring in Hemingway se lewe geïnspireer is nie. Volgens die Britse koerant The Guardian, meen Hemingway se kleinseun, Seán Hemingway dat die storie bepaald sterk outobiografies is. Hy verkies egter om daaraan te dink as “invention”. “It is certainly possible that the story was inspired by a particular fishing trip in the summer of 1933, when the story is set, but in my opinion it was more likely inspired by several different experiences, to which the author has added fictional elements that improve upon the story,” haal The Guardian vir Seán Hemingway, die skrywer se kleinseun, aan. Miskien is ‘Pursuit as Happiness’ dus die effe gefiksionaliseerde weergawe van die werklikheid. ’n Skrywer se verskillende vakansies as marlynvanger versmelt in een verhaal. (Onthou ons almal nie soms ons jeugvakansies later as een lang vakansie nie?) Maar The old man and the sea is wat uitdaardie ervarings gebore is. Dit is nie die ervaring nie. Dit is wat daarna kom. Dit is die produk van ’n diepgaande kreatiewe proses. Die storie is toetentaal fiksie. Of is dit? Want daardie verhaal, kan ons vermoed, sou slegs moontlik gewees het as Ernest Hemingway destyds aan sy eie lyf gevoel het – soos in ‘Pursuit as Happiness’ – hoe een van die “big ones” met die visserman se lyf kan stoei. In ’n stadium stoei die hoofkarakter in ‘Pursuit as Happiness’ reeds vir sowat vier ure. Ernest se lyf moet afgespons word. Toue moet geruil word. Hande wil meegee. Die stok buig in ’n stadium so ver om dat sy punt aan die water raak. Dinge raak tegnies. Aldus Mr. Josie: “Carlos says he’s coming up. He says he caught so much air jumping he can’t go deep and die. He says that this is the way the big ones always act at the end when they’re jumped a lot. I counted him jumping thirty-six times and maybe I missed some.” Kan iemand wat nog nooit ’n marlyn gevang het nie, só oor marlynvang skryf? In ’n stadium vra Ernest vir Mr. Josie waaroor hy meen hy moet skryf. Een van Mr. Josie se voorstelle: “Why don’t you write one about just things that you and I know?”

[OORSPRONKLIK GEPLAAS IN SUIDERNUUS, 18 FEBRUARIE 2022] In die ou dae is die weer dikwels aangevoor as gespreksaanknoper of -vuller, as mens nie eintlik weet waaroor om met iemand te praat nie: “Hallo, lekker warm dié week, nê? Wonder wanneer kry ons weer ’n bietjie reën?” Omtrent net boere het ernstig oor die weer gepraat. Met dié tipe gesprek is mense egter deesdae glad nie meer so nonchalant as in die verlede nie. Soos ons, het u dalk ook al opgemerk dat vuur, water en klimaat as die groot nuusmakers uitgestaan het in die koerant sedert ons Suidernuus laasmaand oorgeneem het. In ons eerste uitgawe het ons berig oor die enorme Kleinmond-vuur. Toe was daar die waarskuwing van Anton Bredell, die provinsiale minister van omgewingsake en ontwikkelingsbeplanning, oor die merkbare daling in die watervlakke van damme. Ons het berig dat die vlak van Bredasdorpse Vleikloofdam teen mid-Februarie met ’n onrusbarende 20% gedaal het sedert mid-Januarie. Ons het verslag gedoen oor die versengende hitte ’n paar weke gelede toe die kwik buite Napier amper 50° bereik het. En vandeesweek is die hoofnuus die verwoestende vuur wat vir vyf dae in die berg by Napier gewoed het en wat meer as 4 600 hektaar berggrond en fynbos vernietig het. Die Overberg is natuurlik midde-in die droë seisoen en dit is die tyd van vure. Nietemin is sulke gebeure ’n ongemaklike stamp in die ribbe om ons te herinner in welke mate ons uitgelewer is aan die elemente. Selfs met inbegrip van seisoenale tendense, moet ’n mens toegee dat die felheid en frekwensie van natuurverwante aanslae nie net by ons nie, maar wêreldwyd, onrusbarend toeneem. Trouens, vir ons wil dit voorkom of ons ongemerk in ’n tipe tydvak inglip waar natuur-verbonde gebeure ons lewens in veel groter mate gaan vorm en gevolglik dus ook nuusgebeure gaan bepaal. Jy sou kon praat van die tydvak van die vier elemente – vuur, water, lug en grond. Lug hou natuurlik verband met klimaatsverandering en die toename van CO² in die atmosfeer. Dit is hierdie aspek wat in ’n groot mate die oorkoepelende rede is vir die groter wispelturigheid van die elemente van vuur en water. En grond hou verband met die mate waarin ons as bevolking aanwas en meer land moet afstaan om mense te vestig en dus ongerepte natuur en voedselproduserende grond inboet. ’n Groot aantal koerante kyk hierdie ontwikkelings mis en bly verknog aan menslike, of dan politiek-gedrewe gebeure. Talle verkies om hul toe te spits op vermaak. Ons dink dit is onverantwoordelik. Ten spyte van ons formidable tegnologiese vermoë, bly die mens uitgelewer aan die natuur. Die wispelturigheid van die elemente het ingrypende implikasies vir ons as mense. Dus word stories oor die elemente wesenlik stories oor mense. Suidernuus is van voorneme om hierdie gegewe dop te hou en gebalanseerd daaroor berig te doen. Daarmee wil ons mense toerus met inligting oor wat met ons aan die gebeur is en hoe ons ons daarvoor kan voorberei. Beste wense, Die redakteurs

[OORSPRONLIK GEPLAAS IN SUIDERNUUS, 11 FEBRUARIE 2022] Ek het ’n broertjie dood aan die gebruik van dwelmmiddels. Ek is uitgesproke daaroor. En onversetlik. ’n Goeie vriendin stem grootliks met my saam, maar toe ek die ander dag weer daaroor uitvaar – spesifiek oor die “mind-altering” impak wat middele op mense kan hê – trek haar rug styf en spreek sy my ferm aan oor die bepaalde woordkeuse: “Jy besef jy lees boeke wat mind-altering is? En jy gaan na boekpraatjies toe wat mind-altering is.” Sy het my van balans af. Ek soek vir teen-argumente, maar op daardie oomblik het ek toe geen onmiddellike verweer nie. “Dit is onvergelykbaar,” antwoord ek (en ek staan hierby). “Hoe?” vra sy. Ek kyk na haar om te sien of ek darem ’n sweempie van ’n glimlag gewaar. Sy grap sekerlik. Maar in plaas van ’n vonkel in die oog, sien ek sy wag heel ernstig dat ek my argument moet staan maak. Stilte. Ek soek na ’n blink antwoord, maar ek dink aan die boekpraatjie wat ek in daardie stadium beplan het om dieselfde aand nog by te woon. ’n Gesprek tussen Pieter Fourie wat The heart is the size of a fist geskryf het, en Bredasdorp se eie Marius Swart wat dié boek in Afrikaans vertaal het. Ek het in daardie stadium reeds met Pieter en Marius gesels oor die boek, en ek het geweet dat dié boek en die aand se gesprek so reg in die kraal is van wat ek en my vriendin aan die bespreek is: Boek-goeters wat mind-altering is. Maar hoe durf my vriendin my op hierdie punt probeer snoeker? Suiwer op morele gronde is sy tog reeds hier besig met ’n argument wat nie kan water hou nie. Pleks van ’n lekker en reguit antwoord wat haar op haar plek sal sit, gebeur iets anders egter: Soos lede van ’n koor, spring die titels van boeke binne my op. Daardie boeke wat my as mens verander het. Party boeke verskuif ’n mens se oog met die kleinste aks; ander stuur jou op ’n heel nuwe wentelbaan. Maar enige boek wat sy sout werd is, verruim jou wêreld – ongeag wie jy is of waar jy woon of waaroor jy droom. Ek het as laerskoolkind reeds my oë tot in ’n bril in gelees (ek het wel eers op 15 toevallig besef dat dit tyd is vir ’n bril – dit is ’n storie vir ’n ander dag). Die biblioteek op Bredasdorp het ’n groot rol hierin gespeel. Dit was vir my ’n oase. My boeke-reis het agter in die hoek begin nog voordat ek kon lees. Toe ek maar nog net kon prentjies kyk. Groot was die opwinding toe ek met my eie biblioteekkaartjies kon begin boeke uitneem. Selfs groter toe ek oud genoeg was om te kon aanskuif na die afdeling vir jeugliteratuur. En aardskuddend toe ek uiteindelik hier by 16 rond in die “grootmensboeke” kon begin lees. Van Anna M. Louw se Vos, tot Etienne van Heerden se Kikoejoe, André P. Brink se Kennis van die aand en ’n Droë wit seisoen. En Rian Malan se My traitor’s heart. Noem maar op. Die dorp se biblioteek het die wêreld voor my voete neergesit. Ek kon dit maar net optel en begin lees. Dit was, inderdaad, ja, mind-altering. Maar die eenvoudige antwoord aan my vriendin is eintlik voor die hand liggend. Boeke help ons om die wêreld beter te verstaan en om moontlikhede raak te sien en ons potensiaal te verwesenlik. Dit verarm ons nie. Dit steel nie ons moontlikhede en ons potensiaal nie. Dit vernietig nie. Hier is ek nou ’n paar dekades later steeds brildraend besig met hierdie mind-altering stokperdjie. Ek lees op vliegtuie en in treine en op busse. Op eilande en langs riviere en langs die see, en wanneer ek in die dokter se spreekkamer sit en wag. Ek en my mede-lesers lyk dalk op die oog af aan die saai kant. Maar watch ons. Julle nie-lesers weet nie wat ons alles van die lewe weet of vermoed nie. Julle weet nie wat ons al alles gelees het nie.

[ORIGINALLY PRINTED IN SUIDERNUUS, 11 FEBRUARY 2022] Is it just us, or have you also picked up on the creeping bureaucratisation of the private sector? It is an insidious thing that manifests itself in all kinds of surreptitious ways. Think about how, when you phone to try and solve a problem with your service provider, you get through to an electronic voice and then you go into an electronic queue, and while you wait you listen to an electronic tune. Bureaucratisation always involves a measure of depersonalisation. It’s maddening stuff. It turns you into a number, a mere statistic. No one cares to listen to you. Rather, your problem gets categorised as some kind of thing in common with other people and then a solution that fits the general ballpark gets assigned to you. But it’s never quite a fit for your problem, is it? If what we’re describing rings all kinds of bells, then you have also picked up on the creeping bureaucratisation of the private sector. Of course, technology is a great facilitator for this, because you don't speak to other people anymore but to robots and machines that are programmed to find a fix for your problem. No more human touch. Ouch. But corporate bureaucratisation also happens through people. In other words, people get programmed to give you a robotic and evasive answer to a fairly straightforward problem not because they are stupid, but because through centralisation they are robbed of the power to make decisions on their own. And that’s bad not only for you but for the person who is disempowered and therefore robbed of meaningful engagement in the workplace. We have had a vivid experience of something like this in the past few weeks. When we started printing Southern Post end-January, we had to approach all our points of sale afresh to get the paper back on the news stands. Despite not having been printed for two years, this was, to our surprise, relatively easy. Most people welcomed us back, remembered the old process of delivery and payment and agreed to reinstate these. Even the pick-up of papers for the towns of Arniston and Elim re-commenced like clockwork. Everything went smoothly, until we got to one of the large chain stores in town – a strategically important sales point for us. Initial agreement was obtained to deliver 100 papers of our first edition. But when we pitched up with the copies they were refused. Why? Head quarters’ permission was needed. It has been almost a month now. We phone regularly, but the standard answer is: no answer from head quarters. Despite the fact that our bar code is in the system and only a price adjustment of R1 has to be made there is simply no progress. Sounds a bit like Kafka’s The Castle where the protagonist K tries to get access to the enigmatic authorities but in the process dies waiting. In the meantime, spare a thought for the person who works in a machinery that so scorns him that he cannot even take a decision about what goes on the shelf to serve the local community. How can such person develop and flourish in the workplace? It invokes economist Eric Schumacher's prescient book: Small is Beautiful with its evocative subtitle: A Study of Economics as if People Mattered. While big business helps to drive prices down so people can live easier, Schumacher contented that it generally manages this because it does not value resources, nor culture and people. On the labour side, big capital taken to its extreme yields a system where workers are devoid of decision-making powers and privy only to a slice of the production or service process of the entire firm so that they cannot coherently address a simple issue outside their narrow purview. This is at root a description of a process of bureaucratisation. Put simply: it is an approach that dumbs down employees and dodges accountability to clients or customers. Certainly not a win-win in the long run, is it? Makes one think. If next time you sit in an electronic queue listening to an electronic voice feeling the insidious creep of corporate bureaucratisation perhaps you want to lodge a complaint. Sadly, your complaint is likely to end up in the inbox of an outsourced mailbox managing operator sitting somewhere in Turkey … Best wishes, The editors

[OORSPRONLIK GEPLAAS IN SUIDERNUUS, 4 FEBRUARIE 2022] In haar boek Net om die Hoek van die Hemel verwys Lizette Payne bittersoet na ons argitektoniese erfenis as ‘die eergisters van lank gelede’. Die Overberg is ryk aan dié kosbare erfenis, veral aan huise gebou in die eiesoortige volksboukuns van die streek. Suidernuus het gaan ondersoek instel op Napier. Die blou huisie in Volhoustraat is ’n tipiese voorbeeld van ’n volksboukuns-huisie op Napier. Foto's: Ora Laubscher Volksboukuns – in Engels ‘vernacular’ – is streekseie boukuns wat gebruik maak van die boustowwe wat natuurlik in die gebied voorkom, soos byvoorbeeld klip- en modderstrukture en rietdakke. Omdat dit streekseie is, druk volksboukuns die unieke stempel van ’n gebied se identiteit af en is daarom van onskatbare erfenisbelang. Elim se witgepleisterde grasdakhuise en sendinghuise word dadelik voor die geestesoog opgeroep, sowel as die Hotagterklip-huisies van Struisbaai, Kassiesbaai se vissershuisies en Klipdale se eertydse stasie en losieshuis. Die genoemde geboue is almal bewaar en word in stand gehou danksy omvangryke bewarings-projekte. Nie al die geskiedkundige geboue van die streek is egter in dié gelukkige posisie nie. Van die ou geboue in die Overberg het reeds die stryd teen wind, weer of die stootskraper verloor en leef vandag alleen maar voort in sketse, skilderye, ou foto’s, gedigte of stories. ‘’n Pêrel in ons midde’ In Volhoustraat op Napier, skuins oorkant die ewe historiese en ten volle gerestou-reerde Sendingkerk-saaltjie, staan ’n klein blougeverfde huisie gebou in die volksboustyl. Wyle Oom William October het tot sy afsterwe daar gewoon. Die huisie waarvan die ou bakoond-kombuisie met kenmerkende skoorsteen nog perfek behoue gebly het, staan nog. Die huis is egter erg aan die verval en die deur, wat met planke toegespyker is, en die vensterrame is nie meer die oorspronklike nie. Desnie-teenstaande vertel die huis nog die storie van ’n tyd wat reeds lankal verby is. Mathilda Burden van Stellenbosch, ’n kenner van argitektoniese volkserfenis, slaan die huisie se geskiedkundige waarde hoog aan: “Die huisie is voorwaar ’n pêrel. Dis natuurlik volksboukuns en nie in ’n spesifieke heersende styl nie. “Daar is ietsie van die Karoo-platdakstyl daarin, maar beslis ook ’n tikkie Kaaps-Hollandse en Georgiaanse invloed met die klein fronton.” Weerskante van die blou huisie staan nog twee volkskuns-huisies waarvan een onlangs gedeeltelik deur ’n brand vernietig is. Die tweede staan op die onderpunt van ’n erf wat aan die eenkant ook aan Volhoustraat front. ’n Deel van die gebou het reeds inmekaargestort en die deure en vensterrame wat van die res van die struktuur oorgebly het, is verwyder. Een van die twee volksboustyl-huisies langs die blou huisie. Foto’s: Ora Laubscher Wetlike beskerming Alle Suid-Afrikaanse strukture wat 60 jaar en ouer is, geniet beskerming onder die Nasionale Erfenis Hulpbronne Wet 25 van 1999. Dit beteken dat dié geboue nie sonder meer gesloop mag word nie. Beskerming in die wet beteken egter nie beskerming in die praktyk nie. Talle erfenisgeboue lê verwaarloos. Van die grootste uitdagings vir die bewaring van ou geboue is eienaarskap en lewensvatbaarheid. Dikwels staan die geboue op openbare grond en is fondse vir die opknapping en instandhouding nie beskikbaar nie. Of soms staan die eienaars van erfenisgeboue ongeërg of kan dit eenvoudig nie bekostig om huisies in stand te hou nie. Die verstandhouding tussen onderlinge belangegroepe op ’n dorp kan bewaringsplanne ook fnuik. Napier te voet … ’n Inisiatief om ’n roete te ontwikkel met die oog daarop om toeriste te voet te begelei deur geskiedkundige Napier om Volhoustraat langs, het erfenis-geboue soos die blou huisie onder die vergrootglas geplaas. Burden sê die volksboustyl-huise behoort bewaar te word juis vanweë hul ouderdom en die boumateriaal wat gebruik is in die maak daarvan. “Daarby moet ook gereken word die skaarste [van die huise]. Die feit dat daar nie meer veel van hulle oor is nie, beteken dat dit sonder twyfel bewaar moet word,” sê Burden. Dit sal egter van die lede van die gemeenskap van Napier afhang, wat die toekoms vir dié kosbare erfenis inhou. Kulturele en kommersiële waarde Die bewaring van streekseie argitektuur kan van groot waarde wees vir dorpe omdat kulturele erfenis ’n groot lokaas is vir toeriste. Dit is ook ’n feit dat historiese eiendomme weens hul geskiedkundige belang dikwels ’n premie behaal in die eiendomsmark. Bredasdorp het oor die jare ook al heelwat aan erfenis-geboue ingeboet en daar het min behoue gebly van die tradisionele bakoond huisies. Die bewaring van hierdie onskatbare erfenis is nie net belangrik vir toerisme en kommersiële oorwegings nie. ’n Beskawing wat sy erfenis bewaar getuig daarvan dat hy sy verlede en tradisies eer en nie sonder meer ontkoppel van die verlede ontwikkel nie.

[ORIGINALLY PRINTED IN SUIDERNUUS, 4 FEBRUARY 2022] It was exciting to have the newspaper back on the shelf last week. Mr. Raymond Brink, in the picture, bought the first newspaper at our offices on Church Street, still quite warm off the press. A great thank you for the many calls and letters of support from readers, advertisers and fellow journalists to welcome us back. We hope Southern Post will go from strength to strength. This week our chief focus is the story of the neglect and decay of the vernacular-style Napier cottages and the urgent need to preserve this rare heritage of the Overberg. Witnessing in the same week the felling of several sizeable trees on a private property in the old centre of Bredasdorp near the Shipwreck Museum, ostensibly for the purposes of private development, was therefore something of an unpleasant coincidence. That is if you believe in coincidences, which we don’t. A quaint side street where large trees abounded was stripped virtually overnight of its charm and cooling shade, hundreds of birds robbed of their nesting terrain – an unsettling sight. Our architectural heritage at least enjoys protection in the law. Nothing of the sort exists to keep urban greening – say trees older than 60 years! – safe from development. Knowing what we know about the climatic changes in store for the region, the felling of any single tree seems perplexing. One would rather want to green your towns and villages more to create some shading as buffer for human and animal against the seering heat we're already experiencing. The incident reminded us – very much in a roundabout way – of the old dilemma about the erosion of a public good because no one cares enough to take responsibility for it. The ecologist Garett Hardin wrote a vivid parable in a 1968 essay entitled The Tragedy of the Commons. Yet, it was actually a British economist William Foster Lloyd who first described the problem back in 1833. Lloyd released a pamphlet about the overgrazing of public land (the common), which in sum happens because farmers who put their cattle on the common do not own the land, its preservation is therefore not their ultimate concern and thus they overuse it. The parable of course still holds water, sometimes quite literally so in some instances. Think, for instance, about the overgrazing one sees around towns all over South Africa that exactly demonstrates Lloyd’s original point. Interestingly, both Hardin and Lloyd framed their thinking about the overuse of public goods to warn against uncontrolled population expansion and the earth’s limited resources. However, the parable of the commons became the economic fraternity’s lynchpin to argue the case for privatisation. However, our story and experience over the past week illustrate the flipside of this argument; that is, heritage and the common good also get destroyed when strategic resources are in private hands. Privatisation is by no means the panacea economists make it out to be. It cannot be a blanket solution to communal challenges. And this brings us to the actual point: To preserve and develop the kind of societal values that take account of the interest of a larger community, cannot be achieved by means of economic principles. An economist cannot make you value a tree or a cottage for its shade or its beauty. The love and joy one gets from things do not light up through an economic prism. To do that, a spiritual dimension comes into play. And as long as we maintain the modern age’s obsession with commercial or economic value alone, tragedies both of the common and the private will persist. Best wishes, The editors

[OORSPRONLIK GEPLAAS IN SUIDERNUUS, 4 FEBRUARIE 2022] Dis nou alles goed en wel om ’n Nobelpryswenner se boeke te kan lees en te kan verstaan, maar hulle is darem waaragtig nie die enigste mense wat kan skryf nie. Ja, Suid-Afrika het nou wel vir JM Coetzee en Nadine Gordimer. En natuurlik ook soveel ander plaaslike skrywers wat die woorde kan laat sing. Maar ek put eindelose genot uit enige ding wat lékker geskryf is. Lekker skryfwerk kan ’n mens soms op die raarste plekke vind. En heel dikwels is dit basies in die koekieblik weggesteek. Lees ’n bietjie hier: Of course, peeling a potato is not exactly mindless, but unless one has never peeled potatoes before, it is not something that requires hyper-vigilance. It’s quietly absorbing. And as someone who is terminally fidgety, I am gratefully soothed by the many necessary low-level kitchen rituals that constitute cooking. Dit is dan nou niemand anders nie as die Britse tv-sjef, Nigella Lawson, in haar kookboek Cook, Eat, Repeat wat in 2020 verskyn het. In die paragraaf hierbo het sy dit oor hoe die reëlmatige take van die kombuis haar sus. Nigella skryf oor kos en oor kook soos wat ek graag wil dink oor skryf en lees. Dit moet natuurlik bepaalde (skryf)reëls navolg, maar dit moet ook ’n bietjie skop hê en plesier verskaf. Sy tref self ook die vergelyking tussen kosmaak en skryf. Maar ek trek die metafoor graag verder. Ek verbeel my soms sy skryf oor die skryfkuns, en dan kyk ek wat ek oor skryf kan leer deur te luister na hoe mense kosmaak benader. Sy skryf byvoorbeeld: For cooking, like life (en hier voeg ek stout by “and writing”) in order to be manageable, enjoyable even, relies on both structure and spontaneity. We all need a framework, but we also have to know when to break free and just go with the flow. And this is something you learn as you go along. Om betekenis in die alledaagse te vind, is miskien minstens een van die dinge waaroor skryf werklik gaan. Dit beteken dat ons soms maar wel kookboeke kan lees asof dit swaar letterkunde is. En soms vir die pret. Lees byvoorbeeld nou die volgende teks asof dit in ’n boek deur die onlangse Booker-pryswenner uit eie bodem, Damon Galgut, geskryf is (eerder as Nigella), en kyk wat gebeur met die teks: Because one is doing something so familiar, so unthinkingly rehearsed, one isn’t on high alert, but can let the senses – touch, smell, sight, sound – take over from intellect. Indeed, in all cooking one has to learn to let the senses take over: onions caramelizing in a pan start sounding different as they cook; a cake in the oven smells suddenly more of itself when it’s ready. It takes practice to trust your senses, but essentially that’s what cooking is: a practice, like doing yoga is a practice, and not a performance. Ek sou wou dink dat lees en skryf ook so ’n tipe ding is: ’n Soort ambag waarin jy staan en wat jy beoefen in ’n poging om jouself steeds dieper in te grawe. Dit moet nooit wees met die oog op afshow nie. Gun my ’n laaste spel met Nigella se woorde. Vervang “Food” in die teks hieronder met “Reading” of met “Writing”: Food, for me, is a constant pleasure: I like to think greedily about it, reflect deeply on it, learn from it; it provides comfort, inspiration, meaning and beauty as well as sustenance and structure. More than just a mantra, ‘cook, eat, repeat’ is the story of my life. Gaan Nigella die Bookerprys wen? Nee. Sy skryf dikwels in ellelange sinne wat soos derms aanhou ryg. Sy skryf soos wat sy praat, en sy praat soms maar in vreemde rympies. Soms dink ek as jy haar nog nie op tv hoor praat het nie, sal jy glad nie kan volg wat sy skryf nie. En daar is uiteraard geen storie aan om van te praat nie. (Sy gee haarself darem nou ook nie uit as ’n romanskrywer nie.) Maar ek sal haar dit vergewe. Al is dit net omdat sy onder meer ’n brownie-resep op haar webtuiste het onder die titel “Emergency brownie”. ’n Resep vir een mens, en dus vir net twee blokke (of vir vier blokkies “if the need is not so great”). En die resep is gratis. Soos wat die nimlike Nigella self skryf: A recipe, much like a novel, is a living collaboration between writer and reader. And in both cases, it is the reader who keeps it alive.

[OORSPRONLIK GEPLAAS IN SUIDERNUUS, 28 JANUARIE 2022] “Het spoke nekke?” vra my ouma vir my. Sy sit op haar bed met ’n boek in die hand. Geen ongewone posisie vir haar nie. Ook nie ongewoon dat sy die boek se geselskap soms bo dié om haar verkies nie. Ek is heel dikwels aan dieselfde gedrag skuldig. Ek besef die vraag oor die spoke moet uit die boek kom. Ek vra haar wat sy lees. Sy draai die omslag na my toe: Die plesierboom deur Audrey Blignault. Ek vra haar hoe die boek is – ’n bekentenis dat ek dit self nog nooit onder oë gehad het nie. “Mooi,” antwoord my ouma. “Soos wat nét Audrey kon skryf,” voeg sy by, asof sy vir oorle Audrey persoonlik geken het. (En dit is nie ontmoontlik nie – oor die jare heen het ek geleer om my ouma nie in enige ding te onderskat nie.) ’n Vriendin het al vantevore haar een wenkbrou vir my gelig toe sy verneem dat ek nog nooit Blignault se skryfwerk gelees het nie. Op so ’n “maar jy is dan van Bredasdorp, wat is dan fout met jou?!”-manier. Pêrels voor die swyne In my verweer: Audrey Blignault is uiteraard voor my tyd. Ek onthou wel dat sy die dorp besoek het toe ek so 9 was, en dat dié besoek ’n praatjie by Laerskool Bredasdorp ingesluit het. Sy moes toe reeds diep in haar 70’s gewees het. Met ons klomp kleintjies, was haar woorde waarskynlik daardie dag pêrels voor die swyne. Maar Blignault, wat natuurlik in Bredasdorp getoë is, was dan nou nie heeltemal so ver voor my ouma se tyd nie. En my ouma verkneukel haar nou duidelik aan Die plesierboom. Spesifiek aan die stuk getiteld “Het spoke nekke?” oor al die vreemde vrae wat deur die wêreld sweef – dikwels vrae met geen antwoorde nie. “Die spoke wat ék al teëgekom het, hét nekke,” sê ek vir haar. Dis goed om te weet, sê my ouma. As sy een teëkom, moet sy darem weet hoe hoog sy met haar kierie moet mik, en sy beduie hoe sy beplan om haar pothou te plant. Toe sy klaar is met die boek, leen ek dit by haar. En ek begin my op my beurt verkneukel aan die gevatte Afrikaans en die bekendheid aan die streek wat in baie van die verhale in dié boek na vore kom. Die aweregse soort Blignault, skemer dit duidelik deur, het ’n aweregse streep gehad (seker ook dié dat my ouma haar stories so geniet …), en ’n broertjie dood aan mense wat nie behoorlik kon gesels nie. Sy het dit veral oor mense wat langs jou aan tafel beland en nie hulle deel doen om die gesprek te laat vlot nie. Een bepaalde tafelbuurman het haar heel “uitgekuier” gehad: Ek vra hom na sy werk, na sy kinders, na die plek waar hy woon. Al drie is blykbaar van ’n onnoem-bare aard. Ek probeer die suidoos in die Kaap. Nee, ek sien sommer die wind waai hom nooit raak nie. […] Het hy al seekat geëet? Of branderplank gery? Of ’n voorbode gesien? Nee. Nee. Nee. […] Wanhoop dryf my tot stuitlikheid, en as ek my kom kry, vertel ek hoe my ma ’n hele blik turksvye op ’n slag kan opeet, hoe my man die kaalmeisiedans met ’n geel stoflap kan doen, en hoe die ouderling in dominee Viljoen se studeerkamer lank na die afdruk van Leonardo Da Vinci se Laaste Avondmaal gekyk het en toe gesê het: “Wil jy glo, dominee, van die hele ou lot ken ek net vir generaal De Wet.” Dit is nie vir hom snaaks nie. Hy lag glad nie. Hy drink net nog druiwesap. Sy skryf oor ’n tyd op Bredasdorp en omgewing wat my ’n paar generasies voor is – en miskien ook vir baie van ons lesers. Maar die vanne lui nog klokkies, die Standard Hotel staan al, die kinders doen reeds kwaad in die ou sloot, en familie kom kuier van Swellendam af. En die bioskoop was nog waar die gim nou is. Die bekendheid van die Overberg is verweef met insig en deernis in die alledaagse en in die mens neffens jou. In die stukkie getiteld “Daddy Teall”, skryf sy: Hy was daardie kenmerkende verskynsel wat later in dié eeu van oorloë so algemeen sou word: 'n ontwortelde mens. Maar in die tyd toe ek hom geken het, was daar vir my niks vreemds aan hom nie. Hy was maar Daddy Teall en net so deel van ons dorp soos die grys kerktoring, dominee Viljoen se Pastorie en die wit kalkrand agter die stasie. As jy lief is vir lees, en jy woon in die Overberg, of het in die Overberg grootgeword, en het nog nooit Audrey Blignault gelees nie, dan gaan ek ook nou soos my vriendin my een wenkbrou vir jou lig en na jou loer asof ek wil sê: “Maar jy is dan van hier? Wat is dan fout met jou?”

[OORSPRONLIK GEPLAAS IN SUIDERNUUS, 28 JANUARIE 2022] As nuwe redakteurs in die tuig by Suidernuus, is dit sekerlik gepas om te sê wat dit is wat ons met die koerant beoog. Min mense het vandag hoop vir gedrukte koerante. Trouens, gedrukte publikasies maak voor die voet toe. Nuus lees jy nou op die internet. Wat op aarde wil ’n mens met 'n drukpers maak? Die antwoord vir ons begin met ’n storie. Het u geweet die destydse Vrystaatse Republiek het ’n drukpers gehad ten tyde van die Boereoorlog? ’n Man van Fouriesburg vertel die storie: As ’n regering intertyd gedurende ’n oorlog ’n gedrukte proklamasie kon uitstuur, dan was dit ’n bevestiging dat die proklamasie geldig is. Dit beteken soldate kon met vertroue dit wat jy hul afvaardig om te doen, uitvoer. Dis nie hoorsê nie. Dis gedruk op papier. Die drukpers was dus van kernbelang vir die Vrystaatse Republiek se oorlogspoging. Die Britte het hulle blykbaar vrek gesoek na die drukpers om dit te vernietig, maar hulle kon dit nooit opspoor nie. Dit was versteek in ’n grot in Lesotho. Nou, in ons tyd van Twitter en Facebook en vals nuus, weet ons nie wat u van dié gegewe maak nie. Maar ons dink as ’n mens ’n ding in ’n koerant gaan laat druk, dink jy twee keer na voor jy iets sê. Dis gedruk op papier en jy kan aan jou woord gehou word. Op die internet sê mense sommer dinge goedsmoeds en haal dit dan weer af. Jy hoef nie eens self te glo wat jy sê nie, want jy hou jou nie aan jou eie woord nie. En as jy jouself nie glo nie, dan het jy mos nie selfrespek nie. So dalk kan ’n mens sê ’n koerant kan help om selfrespek te kweek en is bevorderlik vir iets soos waarheid. Die tweede gedagte gaan na ons taal. ’n Koerant is ’n dokument wat help om ’n taal te boekstaaf. Sou hy uitsterf – nie ’n vergesogte vooruitsig vir Afrikaans nie – dan bestaan hy nog as dokument om die mense te gedenk wat die taal gepraat het. ’n Koerant is deel van ’n argief van die taal. En anders as op die internet wat een groot, onpersoonlike wit wolk is, sit volks-egte sêgoed, vertellinge en relevante inligting lekkerder in ’n koerant wat saamgestel is met ’n bepaalde gemeenskap voor oë. Dis ’n ding met 'n spesifieke doel. Dis nie sommer net nog iets gegooi op die internet en verdwerg deur ’n legio ander dinge nie. Dit bring ons by die belangrikste rede hoekom ’n koerant gedruk moet word: Dit gaan oor gemeenskap. Gemeenskap is ’n ding wat mense bind aanmekaar, want jy het bepaalde gemeensame belange – hetsy die dorps- of die Overberg- of die Afrikaanse, of die Suid-Afrikaanse gemeenskap. In ’n gemeenskap praat jy met mekaar, gaan met mekaar om en bevorder die belange wat jou saamskaar. Ons almal weet as jy nie gemeenskap het nie, is jy eensaam. En as mense eensaam is, ly hulle. Nou, as ons die koerant op die internet sit, dan verloor ons dié gemeenskap-aspek. Die koerant is sommer net nog ’n ding wat jy daar op die internet kan gaan soek. Of nie soek nie. Dis nie 'n konkrete ding wat jy gaan koop by die kafee, waaroor jy praat, en iets waaraan jy deel voel nie. Dis eintlik net ’n idee wat êrens in die kuberruim ronddryf. Mense verstaan intuïtief hierdie gemeenskapsfunksie van ’n koerant. Die afgelope twee jaar is Suidernuus noodgewonde op die internet geplaas – ’n besluit van die vorige eienaars, Louis Koen en Marlize Koen, wat heeltemal te verstane is gegewe die Covid-situasie. Maar sedert ons oorgeneem het, het dosyne mense gevra of ons die koerant weer gaan druk. En was hulle bly om te hoor ons gaan! Ons hoop ons gaan voldoen aan die gemeenskap se verwagtinge en dat ons almal daarin met liefde en respek sal dien. Ons hoop om steeds die streke rondom Agulhas, Bredasdorp, Caledon, Elim, Struisbaai, Swellendam en Waenhuiskrans te omarm. Ons gaan ook voort as ’n tweetalige publikasie, want ons gemeenskap sluit Engelssprekendes in. Ons nooi u uit om u te kom voorstel, met ons te kom gesels, te stry, raad te gee en stories te kom deel. Kortom, ons nooi u om met ons in gemeenskap te tree. Want ’n gemeenskapskoerant is ’n ding wat net werk as dit saam met en deur die gemeenskap geskep word. Ten slotte, moet ons darem seker die storie oor die Vrystaatse Republiek se drukpers klaarmaak. Die man wat die storie vertel het, sê dat die drukpers ná afloop van die oorlog Bethlehem toe is, waar dit tot in die 1990’s gebruik is om die plaaslike koerant te druk. Toe is dit aan diens onttrek vir uitstalling in die museum. Omdat die Vrystaatse Republiek in Fouriesburg gesetel was, het dié dorp egter gemeen die drukpers hoort eerder daar en versoek dat die pers soontoe gaan. Bethlehem het ingestem en die masjien gestuur. En daar, in Fouriesburg se museum, het ’n paar jaar gelede ’n vuur uitgebreek en die drukpers het uitgebrand. Wys jou net: ’n Drukpers is nie 'n museumstuk nie. Dit is ’n ding wat sy werk moet doen. Beste wense, Die redakteurs